Katılım Ne Demek Banka? Faize Duyarlı Finansın İnsan Hikâyeleri ve Verilerle Yolculuğu
Sıcak Bir Karşılama: Merakla Açılan Bir Hesap
İlk kez “katılım bankası” ifadesini duyduğunuzda aklınıza ne geliyor? Ben, bu yazıyı kaleme alırken mahalle esnafı Ayşe’nin heyecanını hatırlıyorum. Kasabın, zanaatkârın, küçük işletmenin “faize duyarlı” bir alternatif aradığı günlerde Ayşe, dükkânını büyütmek için kapısını bir katılım bankasına çaldı. Ona anlatılan şey basitti: Paranın parayla değil, gerçek mal ve hizmet üzerinden kazanıldığı; kârın ve riskin paylaşıldığı bir sistem. Yani katılım bankacılığı. Türkiye’de bu kurumlar, diğer bankalar gibi BDDK ve TCMB tarafından denetleniyor; farkları, faiz yerine kâr/zarar ortaklığı ve varlık/işlem temelli finansmanla çalışmaları. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
“Katılım”ın Bankacılıkta Anlamı: Faize Alternatif, Paylaşmaya Dayalı Bir Model
Katılım bankacılığı; mevduat değil katılma hesabı, faiz değil kâr payı; nakit borç yerine mal/hizmet finansmanı (ör. murabaha) ya da kira temelli çözümler (ör. ijara/leasing) gibi yöntemlerle işler. Bu yaklaşımın Türkiye’deki kurumsal zemini, 2005’te yürürlüğe giren 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile “özel finans kurumları”nın “katılım bankası” olarak tanımlanmasıyla güçlendi. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Ayşe’nin hikâyesinde bu teknikler somutlaştı: Depoya aldığı buzdolapları önce banka tarafından tedarik edilip ona üzerine kâr eklenmiş bir fiyatla vadeli satıldı; Ayşe de kasasından her ay kâr payı içeren taksitleri ödedi. Kağıt üzerindeki bir faiz formülünden ziyade, “alınan somut mal” üzerinden dönen bir finansman döngüsü…
Verilerle Resim: Pazar Payı, Şube Ağı ve Yeni İstatistikler
Türkiye’de katılım bankacılığı son yıllarda istikrarlı bir ağ kurdu. 2025 Nisan itibarıyla katılım bankalarının toplam aktifleri yaklaşık 3,15 trilyon TL’ye ulaştı ve sektör payı %8,4 oldu; KOBİ finansmanında ise yaklaşık 894 milyar TL ile %12 pay yakalandı. Aynı dönemde 1.490 şube ve 21.869 çalışan ile hizmet verildi. Bu tablo, “katılım”ın yalnızca bir ilke değil, ölçek kazanan bir ekosistem olduğunu gösteriyor. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Yılın ilerleyen ayında yayımlanan bir başka güncellemede, 2025 Haziran civarında 3,38 trilyon TL büyüklük ve %8,5 pay telaffuz edildi; bu da ivmenin korunduğuna işaret ediyor. ([en.tkbb.org.tr][1])
Üstelik TCMB, 17 Nisan 2025’ten itibaren “Faiz ve Kâr Payı İstatistikleri” kapsamında katılım bankalarının kâr payı ve kâr oranı serilerini düzenli yayımlamaya başladı. Bu, tüketici ve yatırımcı için şeffaflık ve karşılaştırılabilirlik demek. ([Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası][2])
Gerçek Hayattan İki Karakter: Analitik Ali ve Empatik Zeynep
Ayşe’nin tedarik zinciri büyürken, ekipteki Ali (analitik ve çözüm odaklı) önce maliyet/gelir senaryosu çıkardı: “Murabaha ile alınan cihazların satış hızı ile taksitlerin vade yapısı uyumlu mu? Nakit akışı sıkışırsa plan B ne?” diye sorular sordu. Zeynep (empatik ve ilişkisel) ise “Müşteri sadakati ve mahalleyle kurulan bağ” tarafına odaklandı: “Takside erişilebilirlik ve fiyatlandırma adaleti güveni artırır; güven, tekrar alışverişi getirir.”
Katılım bankasının önerdiği kira sertifikası (sukuk) tabanlı bir nakit yönetimi alternatifi ile kısa vadeli nakit fazlaları değerlendirildi; işletme, stok finansmanında varlık temelli ilerleyerek fiyat oynaklığını dengeledi. Stratejinin adımları rasyoneldi; dili ise insaniydi. Türkiye’de katılım finansının vizyon dokümanları da sektörün pazar payını orta-uzun vadede çift hanelere taşıma hedefini yıllardır yineliyor. ([en.tkbb.org.tr][3])
Ayşe’nin Dönüm Noktası: “Kazancı Paylaşmak, Riski de Paylaşmaktır”
Ayşe’nin dükkânında bir akşam, ışıklar kapanmadan önce kısa bir hesap yapılır: Satılan cihazların brüt kârı, taksitlerin kâr payı yükü, servis gelirleri… Ali’nin tabloları, Zeynep’in müşteri geri bildirimleriyle birleşir. “Faize hassas” müşteriler, katılma hesabı açıp tasarruflarını bankaya emanet eder; banka bu fonları ticarete ve üretime yönlendirir. Döngü tamamlandığında, Ayşe yalnızca dükkânını büyütmemiştir; ekosistemin bir katılımcısı olmuştur. Bu, “katılımın banka dilindeki” tam karşılığıdır: Gerçek işlem, paylaşılan getiri, paylaşılan sorumluluk. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
Neden Önemli? Finansal Kapsayıcılık, Şeffaflık ve Dayanıklılık
Katılım bankacılığının çekirdeğinde, ekonominin kayıt içine alınması ve işlem temelli finansman sayesinde şeffaflığın artması bulunur. Bu model, özellikle KOBİ’lerde nakit akışını varlığa bağlayarak aşırı borçlanmanın risklerini sınırlamayı hedefler; Türkiye’de KOBİ’lere yönelen katılım finansmanının artan payı da bunun sahadaki yansımasıdır. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
Ölçek tarafında genel bankacılık göstergeleri, 2025 itibarıyla sektörün aktif ve kredi büyümesinde çift haneli artışlara işaret ederken, katılım tarafının %8–9 bandında bir pazar payı ile “niş ama büyüyen” bir kulvarı temsil ettiğini gösteriyor. ([BDDK][4])
Okura Davet: Söz Sizde
Sizce “katılım”ın banka dünyasındaki en güçlü tarafı nedir: Varlık temelli finansman mı, kâr/zarar paylaşımı mı, yoksa etik hassasiyet mi?
Ayşe’nin yerine siz olsaydınız, büyüme yolculuğunuzda hangi ürünü tercih ederdiniz: mal/hizmet finansmanı mı, kiralama (ijara) mı, yoksa katılma hesabıyla likidite yönetimi mi?
Yorumlarda deneyimlerinizi ve sorularınızı paylaşın; bu sohbet, hepimizin finansı anlaşılır, adil ve insana dokunan bir zeminde konuşması için burada.
::contentReference[oaicite:9]{index=9}
[1]: https://www.en.tkbb.org.tr/news/participation-finance-and-diplomacy-turkiyes-regional-and-global-role?utm_source=chatgpt.com “News – TKBB”
[2]: https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/98cb2aaf-615d-4e2a-96e9-f9e2c3a7fbf2/DUY2025-26.pdf?MOD=AJPERES&utm_source=chatgpt.com “Faiz ve Kâr Payı İstatistikleri Hakkında Basın Duyurusu”
[3]: https://en.tkbb.org.tr/upload/Turkey%20Participation%20Banking%20Strategy%20Update%20Report%202021%20-%202025.pdf?utm_source=chatgpt.com “Participation Banking – en.tkbb.org.tr”
[4]: https://www.bddk.org.tr/BultenAylik/en/Home/HaberBulteni?utm_source=chatgpt.com “Turkish Banking Sector Main Indicators (August 2025) – BDDK”